बदलत्या वातावरणात शेतीत आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करणे गरजेचे बनले आहे. हवामानातील अस्थिरतेमुळे कधी अतिवृष्टी तर कधी दुष्काळ पडतो. यामुळे शेती उत्पादनावर मोठा परिणाम होतो. पारंपारिक शेती पद्धती या बदलत्या परिस्थितीत प्रभावी ठरत नाहीत. त्यामुळे राज्य सरकारने शेतकऱ्यांच्या उत्पादनात वाढ आणि शाश्वत शेतीसाठी नवीन तंत्रज्ञान उपलब्ध करून देण्याचा निर्णय घेतला आहे. त्यासाठी “ट्रॅक्टरचलित रुंद सरी वरंबा (BBF)” म्हणजेच Broad Bed Furrow हे आधुनिक यंत्र शेतकऱ्यांना दिले जाणार आहे. पुढील लेखात आपण जाणून घेणार आहोत — हे यंत्र का आवश्यक झाले, त्याचे फायदे काय आहेत, कोण अर्ज करू शकतात, किती अनुदान मिळणार आहे आणि या योजनेचा शेतकऱ्यांना कसा प्रत्यक्ष फायदा होणार आहे.
वातावरण बदल आणि शेती – आता बदलण्याची गरज
सध्या जगभरात वातावरणातील बदलामुळे शेतीला मोठा फटका बसत आहे. कधी अतिवृष्टीमुळे पिके वाहून जातात, तर कधी पावसाअभावी जमिनीत ओलावा टिकत नाही. त्यामुळे पिकाचे उत्पादन कमी होते आणि शेतकऱ्यांचे नुकसान वाढते.
या बदलत्या हवामानाशी जुळवून घेण्यासाठी शेती पद्धतीत सुधारणा करणे अत्यावश्यक झाले आहे. याच कारणास्तव “ट्रॅक्टरचलित रुंद सरी वरंबा” हे यंत्र विकसित करण्यात आले आहे. हे यंत्र जमिनीचे योग्य पाणी व्यवस्थापन करते, ओलावा टिकवते आणि हवेशीर वातावरण निर्माण करते. त्यामुळे पिके ताण सहन करू शकतात आणि चांगली वाढ होऊ शकते.
महाराष्ट्र राज्यातील कृषी विभागाने सुमारे २५,००० ट्रॅक्टरचलित रुंद सरी वरंबा (BBF) यंत्रे शेतकऱ्यांना देण्यास मान्यता दिली आहे. या योजनेचे उद्दिष्ट म्हणजे शाश्वत शेतीला चालना देणे, पिकांच्या उत्पादनात वाढ करणे आणि हवामान बदलाच्या परिणामांना कमी करणे. या यंत्रांच्या मदतीने पेरणी करताना जमीन रुंद सऱ्यांच्या स्वरूपात तयार केली जाते. त्यामुळे पावसाचे पाणी योग्य प्रमाणात साचते आणि निचरा देखील सुरळीत होतो. या पद्धतीचा वापर हरभरा, मका, भुईमूग, सोयाबीन अशा अनेक पिकांसाठी करता येतो.
पाणी व्यवस्थापन आणि जलसंधारणात क्रांती
BBF यंत्राद्वारे तयार होणाऱ्या रुंद सऱ्यांमुळे जमिनीत अतिरिक्त पाणी साचत नाही. त्यामुळे अतिवृष्टीच्या काळात पिकांचे नुकसान कमी होते. तसेच दुष्काळी परिस्थितीत ओलावा टिकून राहतो, त्यामुळे कमी पावसातही पिके चांगली वाढतात.
या पद्धतीत पाण्याचा निचरा आणि साठवण दोन्ही व्यवस्थित होते. हवेशीर वातावरण असल्याने पिकांची मुळे मजबूत बनतात.
शेतीतील जलसंधारण आणि जल व्यवस्थापन हे BBF पद्धतीचे मुख्य वैशिष्ट्य आहे. त्यामुळे ही पद्धत केवळ उत्पादन वाढवणारी नाही तर पर्यावरणास अनुकूलही आहे.
उत्पादनात वाढ आणि बियाणे वापरात बचत
BBF यंत्राद्वारे पेरणी केल्यास पारंपारिक पद्धतीच्या तुलनेत १५ ते २० टक्क्यांनी जास्त उत्पादन मिळते. याशिवाय बियाण्यांचा वापर ३० ते ४० टक्क्यांनी कमी होतो. म्हणजेच कमी बियाण्यात जास्त क्षेत्रात पेरणी करता येते. राज्यातील २५,००० यंत्रांच्या माध्यमातून सुमारे २५ लाख हेक्टर क्षेत्रावर पेरणी शक्य होईल. यामुळे बियाणे, पाणी आणि खत यांचा अपव्यय थांबेल तसेच खर्चातही बचत होईल.
BBF यंत्र एकाच वेळी तीन कामे करते – पेरणी, खत टाकणे आणि सऱ्या तयार करणे. त्यामुळे शेतकऱ्यांचा वेळ आणि मेहनत दोन्ही वाचतात. पूर्वी जे काम हाताने किंवा वेगळ्या यंत्रांनी करावे लागायचे ते आता एका ट्रॅक्टरच्या सहाय्याने सहज शक्य झाले आहे. शेतकरी कमी वेळात अधिक क्षेत्रावर पेरणी करू शकतात. यांत्रिकीकरणामुळे मजुरांवरील अवलंबन कमी होते आणि खर्चात बचत होते.
कोण अर्ज करू शकतात? – पात्रतेचे निकष
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी काही अटी पूर्ण करणे आवश्यक आहे.
-
अर्जदाराच्या नावे स्वतःची शेती असणे आवश्यक आहे.
-
अर्जदार किंवा त्याच्या कुटुंबातील एखाद्या सदस्याच्या नावे ट्रॅक्टर असणे गरजेचे आहे.
-
शेतकरी गट, शेतकरी उत्पादक कंपनी (FPC) किंवा सहकारी संस्था देखील अर्ज करू शकतात.
या योजनेत सर्व पात्र अर्जदारांना संधी देण्यासाठी “फर्स्ट कम, फर्स्ट सर्व्ह” तत्त्व लागू केले गेले आहे. म्हणजेच जे शेतकरी लवकर अर्ज करतील त्यांना प्राधान्य दिले जाईल.
📝 अर्ज प्रक्रिया – महाडीबीटी पोर्टलवरून ऑनलाइन अर्ज
- शेतकऱ्यांना अर्ज करण्यासाठी महाडीबीटी पोर्टल (MahaDBT) वर लॉगिन करावे लागेल.
- अर्ज करताना आवश्यक कागदपत्रांची प्रत अपलोड करावी लागेल.
- अर्ज मंजूर झाल्यानंतर संबंधित कृषी अधिकारी छायाचित्रे तपासतील आणि पूर्वसंमती देतील. यंत्र खरेदी केल्यानंतर अधिकारी स्थळ तपासणी करतील.
- या तपासणीनंतर तालुका कृषी अधिकारी जिल्हा अधिक्षक कृषी अधिकाऱ्यांना अनुदान शिफारस करतील आणि त्यानुसार शेतकऱ्यांना अनुदान मिळेल.
अनुदान किती मिळणार आहे?
- BBF यंत्र खरेदीसाठी सरकारकडून ५० टक्के अनुदान किंवा जास्तीत जास्त ₹७०,००० पर्यंत मदत मिळणार आहे.
- यासाठी एकूण ₹१७५ कोटींचा निधी राज्य सरकारने मंजूर केला आहे.
- हा निधी केंद्र सरकारच्या कृषी यांत्रिकीकरण उप-अभियानाअंतर्गत वितरीत केला जाणार आहे.
शाश्वत शेतीकडे वाटचाल – BBF म्हणजे भविष्याचे तंत्रज्ञान
- BBF पद्धत ही केवळ यंत्र नसून शाश्वत शेतीकडे एक पाऊल आहे.
- या पद्धतीने पिकांचे उत्पादन वाढते, खर्च कमी होतो आणि शेतीचे उत्पन्न स्थिर राहते.
- राज्यातील लाखो शेतकऱ्यांना या योजनेचा थेट फायदा होणार आहे.
- ही योजना केवळ उत्पादन वाढवण्यापुरती नाही तर जलसंधारण, मृदसंधारण आणि पर्यावरण संरक्षणासाठीही उपयुक्त ठरणार आहे.