यंदाच्या रब्बी हंगामातील पिक विमा उतरवण्याची प्रक्रिया कुठपर्यंत आली आहे, का फक्त 10 ते 20 टक्के शेतकऱ्यांनीच विमा उतरवला आहे, पेरणीत झालेला उशीर विम्यावर कसा परिणाम करत आहे, आणि यापुढील पंधरा दिवसांत विम्याबाबत काही मोठे बदल किंवा निर्णय अपेक्षित आहेत का? त्यानंतर प्रत्येक दीर्घ परिच्छेदापूर्वी मुख्य मुद्दे मांडले जातील आणि सोप्या, समजण्याजोग्या भाषेत विस्तृत माहिती दिली जाईल. संपूर्ण लेख शेवटपर्यंत नक्की वाचा आणि तुमच्या शेतकरी मित्रांपर्यंत पोहोचवा, कारण आजचा विषय अत्यंत महत्वाचा आहे – रब्बी पिक विमा उतरवायचा की नाही?
रब्बी पिक विमा सुरू पण शेतकऱ्यांचा कमी प्रतिसाद
रब्बी पिक विमा उतरवण्याची सुरुवात 1 नोव्हेंबरपासून झाली आहे. पण आज महिन्याचा शेवट असूनही केवळ 10 ते 15 टक्के किंवा काही भागात जेमतेम 20 टक्के शेतकऱ्यांनीच विमा उतरवला आहे. यावरून स्पष्ट होते की शेतकऱ्यांचा विम्याबाबतचा विश्वास कमी होत चालला आहे किंवा यंदाची परिस्थिती काही वेगळी आहे. यंदा परतीचा पाऊस, अतिवृष्टी, काही भागात पूरस्थिती आणि काही ठिकाणी जमिनीमध्ये पाणी साचून राहिल्यामुळे पेरणीमध्ये मोठा उशीर झाला. सामान्यतः नोव्हेंबरच्या अखेरीस पेरणी पूर्ण होत असते, पण यावेळी अनेक ठिकाणी पेरणी डिसेंबरच्या पहिल्या आठवड्यात किंवा त्याहून उशिरा केली जात आहे. त्यामुळे पीक उगवलेलेही नाही आणि अशा वेळी शेतकरी विमा कसा उतरवणार? काही शेतकरी असेही म्हणत आहेत की पीक दिसत नसताना व त्याचे अस्तित्व नसताना विमा उतरवणे योग्य नाही. याच विचारामुळे शेतकऱ्यांनी विमाकडे पाठ फिरवलेली दिसते.
उशिरा झालेल्या पेरणीमुळे विम्याबाबत संभ्रम वाढला
यंदा पेरणीच्या तारखा महिनाभर पुढे ढकलल्या गेल्या. ज्वारी सारख्या रब्बी पिकांची शेवटची विमा उतरवण्याची तारीख जवळ आली आहे, पण काही शेतकरी अजूनही ज्वारीची पेरणी करत आहेत. ज्यांनी 25 किंवा 26 तारखेला पेरणी केली, त्या ठिकाणी पीक अजून उगवलेलेही नाही. अशा वेळी सर्वात मोठा प्रश्न पडतो – पीक उगवलेच नसेल तर विमा उतरवायचा का नाही? काही शेतकरी म्हणतात, “आम्ही पीक पेरलंय, पण ते उगवलेलं नाही, तर विमा भरायचा की नाही?” तर काही अजून पेरणीसुद्धा केलेली नाही. या सर्व परिस्थितीत शेतकरी गोंधळलेला आहे. विमा उतरवण्यापूर्वी पीक प्रत्यक्ष शेतात दिसणे आवश्यक आहे, कारण विमा याच आधारावर लागू होतो. पूर्वी ज्या वेळेस पेरणी वेळेवर होत असे, त्या वेळेस विमा व्यवस्थित उतरत असे, पण यंदाचा संपूर्ण हंगामच विस्कळीत झाल्याने विम्याप्रती रस कमी झाला आहे.
ट्रिगर सिस्टम काढून टाकल्याने विम्यावर विश्वास कमी
पूर्वी पिक विमा म्हणजे अतिवृष्टी, दुष्काळ, किडीचा प्रादुर्भाव, गारपीट किंवा नैसर्गिक आपत्ती झाली की शेतकऱ्याला त्याचे नुकसान भरपाई म्हणून विमा मिळायचा. पण आता या ट्रिगर सिस्टमला मोठ्या प्रमाणावर कमी केले आहे किंवा काही ठिकाणी काढूनही टाकले आहे. म्हणजेच नैसर्गिक आपत्ती झाली, तरीही विमा मिळण्याची शाश्वती राहिली नाही. त्याऐवजी आता विमा उंबरठा उत्पन्नावर आधारित झाला आहे. म्हणजे एखाद्या तालुक्यातील ठराविक सरासरी उत्पन्न जर उंबरठ्यापेक्षा कमी आले तरच विमा लागू होणार. परिणामी शेतकऱ्यांना वाटते की वर्षभर पैसे भरूनही विमा लागू होण्याची शक्यता जवळपास शून्य आहे. खरीप हंगामात अनेक शेतकऱ्यांनी विमा भरला, पण अतिवृष्टी झाली तरीसुध्दा काही ठिकाणी विमा लागूच झाला नाही, त्यामुळे शेतकऱ्यांमध्ये रब्बी विम्याबाबत प्रचंड अविश्वास निर्माण झाला आहे.
सात वर्ष विमा भरला, पण फायदा किती?
अनेक शेतकरी सांगतात की ते मागील सात वर्षांपासून नियमितपणे विमा भरत आहेत. पण आजतागायत त्यांना रब्बी पिकाचा विमा मिळालाच नाही. ज्वारी, हरभरा, भुईमूग, गहू यांसारख्या रब्बी पिकांना विम्याची मदत मिळणे अत्यंत दुर्मीळ झाले आहे. विशेषतः गहू आणि हरभरा बागायती पिक असल्यामुळे ते नुकसान तपासणीच्या निकषांमध्ये बसत नाहीत. त्यामुळे विमा भरूनही त्याचा प्रत्यक्ष फायदा होत नाही. काही भागात खरीप हंगामात थोडाफार विमा मिळाला असेल, पण रब्बी हंगामात विमा मिळणे म्हणजे चांगली नशिबाची बाब असल्याची भावना निर्माण झाली आहे.
मग रब्बी पिक विमा उतरवावा की नाही?
हा सर्वात महत्वाचा प्रश्न. सर्व परिस्थिती पाहता रब्बी पिक विमा उतरवणे योग्य आहे का? शेतकऱ्यांच्या परिस्थिती वेगवेगळ्या आहेत. जर तुमच्या शेतात पेरणी झालेली असेल, पीक उगवलेले असेल, आणि हवामान अनिश्चित असेल, तर तुम्ही विमा उतरवणे फायदेशीर ठरू शकते. पण जर तुमचे पीक अजून उगवलेच नाही किंवा पेरणीच केलेली नाही, तर विमा उतरण्यापूर्वी नीट विचार करणे आवश्यक आहे. कारण विमा प्रत्यक्ष पाहणीवर, उत्पादनावर आणि शासकीय तपासणीनंतरच लागू होतो. त्यामुळे पीक अस्तित्वात नसेल तर विमाही लागू होणार नाही.
यंदा रब्बी पिक विमा उतरवण्याचा प्रतिसाद अत्यंत कमी आहे. कारण शेतकरी संभ्रमात आहेत, विश्वास कमी झाला आहे आणि उत्पन्नावर आधारित नवीन नियमांमुळे विमा मिळण्याची शक्यता कमी वाटते. तरीही ज्यांचे पीक व्यवस्थित उभे आहे आणि नैसर्गिक आपत्तीची शक्यता आहे, त्यांनी विमा उतरवणे सुरक्षित ठरू शकते.
